Wielki Rzymski Ptak

Mitt Romney nie został co prawda prezydentem Stanów Zjednoczonych – ale i tak pozostanie na długo w pamięci swoich rodaków za sprawą niezliczonych gaf, których się dopuścił w trakcie kampanii wyborczej. Kandydat Partii Republikańskiej nazwał 47% Amerykanów darmozjadami, stwierdził, że nie przejmuje się biednymi, nazwał Syrię krajem, który da Iranowi dostęp do morza, dziwił się, czemu nie można otwierać okien w samolocie… I oznajmił, że wycofałby dofinansowanie dla Wielkiego Ptaka.

Żródło: Wikimedia, fot. Library of Congress

Dla przypomnienia – Wielki Ptak jest, niezbyt może pomysłowo nazwaną, postacią ze słynnego programu edukacyjnego dla dzieci Ulica Sezamkowa, nadawanego w stanach przez stację PBS. To ten właśnie kanał Romney chciał odciąć od dalszych dotacji: „…kocham Wielkiego Ptaka, tak jak i wy. Ale nie będę wydawał pieniędzy na rzeczy tego pokroju…”. Wielu Amerykanów zareagowało na te słowa z oburzeniem, a sztab Obamy wykorzystał kolejną wpadkę Romney’ego, produkując wyszydzające wspomnianą wypowiedź klipy wyborcze. Okazało się, że Wielki Ptak, pomagający dzieciom opanować alfabet i podstawy matematyki od 1969 roku, ma w Stanach status ikony.

Cała ta afera przywodzi mi na myśl pewien arcyciekawy eksponat z kolekcji londyńskiego British Museum. Proszę rzucić okiem.

Źródło: Flickr, fot. David Holt London

Jest to niewielka rzeźba wykonana z wapienia. Przedstawia ona humanoidalną postać z ptasim łbem, siedzącą na wysokim krześle.  Styl, w którym wykonano tę statuę, jej proporcje i kompozycja, przywodzą na myśl sztukę starożytnej Grecji i Rzymu. Podobnie ubiór – eleganckie sandały, łuskowa zbroja i płaszcz spięty okrągłą broszą. Poza naszej postaci przypomina przedstawienia bogów olimpijskich i rzymskich cesarzy. Od tego wszystkiego odcina się jednak wyraźnie wieńcząca tułów ptasia głowa.

Mamy tu do czynienia z przedstawieniem Horusa, egipskiego boga niebios, słońca i wojny, którego przedstawiano pod postacią sokoła bądź mężczyzny o głowie sokoła. Tę rzeźbę wykonano w czasach, kiedy Egipt stanowił już część rzymskiego imperium, i stanowi ona intrygujący przykład przenikania się tych dwóch światów.

Londyński Horus jest ciekawy z wielu powodów. Widać tu, jak autorytet prastarego bóstwa przeniosiono w nową rzeczywistość, przedstawiając ją w odniesieniu do zwyczajów i wartości obcej, przeniesionej znad Tybru kultury. Pochylić się można nad subtelną grą rzeźbiarza, który stylizuje łuski zbroi na pióra, a pióra pokrywające pierś boga na łuski, sprawiając, że przejście pomiędzy pancerzem a ciałem zdaje się zacierać. Długo można by zastanawiać się nad sposobem, w jaki przedstawiono samą głowę. Z jednej strony jest ona naturalistyczna, z wielką dbałością odzwierciedlająca wygląd sokołów, z drugiej zaś – jest uczłowieczona poprzez przeniesienie oczu z boków czaszki na jej przód i zamienienie ludzkich źrenic na ptasie.

Najciekawsza jest jednak rekonstrukcja szaty kolorystcznej omawianej rzeźby. Dzięki fotografii w podczerwieni, eksperci z British Museum byli w stanie odnaleźć resztki pigmentów pokrywajęcej ich eksponat. To z kolei pomogło zrozumieć, jaki był oryginalny wygląd rzymsko-egipskiego Horusa. Efekty są uderzające – i mam nadzieję tłumaczą, skąd wzięło się moje skojarzenie z Wielkim Ptakiem.

J. Szamałek

PS. O kolorze w sztuce starożytnej pisałem bardziej szczegółowo we wcześniejszej notce.