Ordynarni Grecy

Jadąc przez warszawską Pragę, na co drugim skrzyżowaniu zobaczyć można nagryzmolony niezdarnie napis „HWDP”. Nie będę rozwijał tego arcyordynarnego skrótu – dość rzec, że wyraża on, z intencjonalnym pogwałceniem zasad ortografii, antypatię wobec funkcjonariuszy Policji, używając do tego podszytego homofobią języka seksualnej agresji. Ot, chamstwo, jakiego dziś na ulicach wszędzie mnóstwo. Nie to, co w antycznej Grecji, odległej krainie filozoficznej dysputy i dobrych manier…

Żaliłem się już Państwu nieraz na to, że starożytność jest notorycznie ugrzeczniana; że funkcjonuje w naszej świadomości jako film kostiumowy z lat sześćdziesiątych, gdzie chodzi się co prawda w śmiesznych strojach, ale nikt nie klnie ani do toalety nie chadza. Chciałbym Państwu pokazać jeszcze jeden przedmiot, który stawia tę wizję pod znakem zapytania – i który wskazuje, że starożytni myśleli całkiem podobnie do autorów wspomnianych bohomazów.

Powyższe zdjęcia przedstawiają malowidła z tak zwanej wazy eurymedońskiej – dzbanka na wino (oinochoe), wykonanego ok. roku 460 p.n.e. w Atenach, ze zbiorów hamburskiego Museum für Kunst und Gewerbe. Z lewej strony widzimy mężczyznę w sile wieku z elegancką bródką, ubranego jedynie w płaszcz, który biegnie przed siebie, jednocześnie dzierżąc w prawym ręku nabrzmiałego członka. Na drugiej fotografii figuruje wyposażony w łuk i kołczan mężczyzna w stroju orientalnym – którym w malarstwie wazowym wyróżniano Persów bądź Scytów – z przedstawioną frontalnie twarzą i wzniesionymi poddańczo rękoma.

Te dwie postaci tworzą nietypową kompozycję, którą bardzo ciężko byłoby interpretować. Całe szczęście malarz przewidział ten problem i opatrzył swoje dzieło krótkim napisem, który można odczytać jako „Jestem Eurymedon, pochylam się”, albo „Ja jestem Eurymedon. Ja jestem ten, który się pochyla”. Eurymedon, o którym mowa, to rzeka położona w Turcji, na brzegu której w 469 bądź w 466 roku p.n.e. (źródła podają różne wersje) stoczyła się jedna z ważniejszych bitew starożytności. Ateński generał, Kimon, rozgromił perskie wojska, przełamując ostatecznie zagrożenie ze strony króla królów.

Wiemy zatem, że waza przedstawia Eurymedon – ale nie jest do końca pewne, czy chodzi tu o personifikację rzeki, czy raczej greckiego zwycięstwa bądź samej bitwy. Nie jest też stuprocentowo jasne, który z dwóch mężczyzn jest Eurymedonem, i kim jest druga, bezimienna postać. Najpopularniejsza teoria stanowi, że Eurymedonem, rozumianym właśnie jako greckie zwycięstwo, jest nagi mężczyzna z erekcją, a druga postać w stroju orientalnym uosabia pokonanych Persów. Malarz dekorujący omawianą wazę zdaje się więc mówić – z góry przepraszam co wrażliwszych czytelników – „wydymaliśmy Persów”. Świadczy o tym zarówno zaakcentowany fallus nagiego mężczyzny, jak i postawa jego przeciwnika, a także ułożenie rąk tegoż, właściwe przedstawieniom kobiet broniącym się przed gwałtem, i frontalne przedstawienie twarzy, używane w tym okresie przeważnie przy malowaniu postaci będących w głębokich tarapatach czy wręcz umierających.

Widać więc, że nasz malarz konceptualizował nienawiść i poczucie wyższości wobec wroga w sposób bardzo podobny do tego, którego przejawy widać na warszawskich murach. Stanowi to ciekawe świadectwo dla dyskusji na temat starożytnej seksualności – widać tu jak na ręku, że choć Grecy akceptowali relacje homoerotyczne, nie robili tego w sposób bezwarunkowy i używali też języka seksu do podkreślenia dominacji czy upokorzenia wroga (wielu badaczy antyku uważa, że Grecy uważali pasywną rolę w stosunku homoerotycznym za niegodną dorosłego mężczyzny). Po drugie, co również ciekawe, widać wyraźnie, że nie wszyscy współcześni Sokratesa byli tak kulturalni i wyrafinowani, jak nam się wydaje…

Nie odzieram antyku z jego dostojnych szat dla samej przyjemności zakrzyknięcia „król jest nagi”. Wydaje mi się po prostu, że lepiej starać się zrozumieć tę epokę całościowo, patrząc zarówno na areopagi i gimnazja, jak i na rynsztoki i burdele. Dopiero wówczas można mieć nadzieję na zobaczenie jej taką, jaką faktycznie była, i ostatecznie odsunąć na bok wybielone i ugrzecznione jej wizje.

J. Szamałek

Źródło ilustracji – livius.org