Super-Lider i apoteozowanie

Pan Jarosław Gowin jest postacią kontrowersyjną, która regularnie zaskakuje opinię publiczną wysoce nietypowymi jak na ministra sprawiedliwości interpretacjami prawniczymi, głębokimi sentencjami, których pozazdrościć mógłby mu sam mistrz metafizyki Paolo Coelho, a także zamiłowaniem do nietypowych, rzadko używanych wyrazów, część z których, można podejrzewać, nieznana jest nawet profesorowi Bralczykowi. Ostatnio minister Gowin użył w debacie politycznej czasownika „apoteozować”, znacznie tym samym utrudniając życie telewizyjnym prezenterom i spikerom radiowym, którzy na słowie tym łamią sobie od dwóch dni języki.

Pomyślałem sobie, że skoro już Minister Gowin odkurzył to szlachetnie brzmiące słowo, warto byłoby o nim napisać coś więcej, zwłaszcze, że – jak już się zapewnie Państwo domyślacie – związane jest ono ściśle z moją ulubioną epoką historyczną. Jako, że jestem wzrokowcem,  zacznę dyskusję od konkretnego przedmiotu, czy wręcz dzieła sztuki.

Źródło: Wikimedia, fot. lalupa

Powyższa fotografia przedstawia bazę kolumny Antoninusa Piusa, czyli Antoninusa Pobożnego (proszę zwrócić uwagę, jakże dobrze pasowałby ten przydomek i innym osobom wspomnianym w dzisiejszym wpisie!), wzniesionej przez jego adopotwanych synów, Marcusa Aureliusa i Luciusa Varusa. Każda z czterech stron bazy ozdobiona jest płaskorzeźbami, ale to właśnie relief widoczny na zdjęciu jest najbardziej interesujący.

Na dole płaskorzeźby widać dwie postaci – młodego mężczyznę, opierającego dłoń na obelisku, czyli personifikację Pola Marsowego, oraz kobietę w pełnym bojowym rynsztynku, damskie uosobienie Rzymu – Romę. Nogi obydwu bożków dotykają tarcz i hełmów, przypominających o licznych zwycięstwach Imperium. Ponad nimi unosi się potężny uskrzydlony mężczyzna, którego przyrodzenie skryte jest za  figowym listkiem. Zaznaczę od razu, że nie stanowił on elementu oryginalnej kompozycji, lecz został dodany, by oszczędzić papieżom, w skład kolekcji których wchodził ów cokół, konieczności spoglądania na bezwstydnie wyeksponowane męskie przyrodzenie. Pruderia i cenzorskie zapędy – skąd my to znamy!

Najciekawszym elementem kompozycji są jednak dwie małe postaci usadowione na barkach skrzydlatego mężczyzny (interpretowanego często jako Aion, uosobienie wieczności).  Charakterystyczne twarze tej pary pozwalają na łatwą identyfikację – mamy tu do czynienia właśnie z Antoninusem Piusem i jego małżonką Faustyną, którzy wznoszą się ku niebiosom. Innymi słowy, jest to przedstawienie apoteozacji (od greckiego apotheoun, theos = bóg), deifikacji czy, jeśli nie lubicie Państwo wtrętów z wymarłych języków, ubóstwienie.

Rzymianie uważali, że najwybitniejsi z ich współziomków, najczęściej członkowie rodziny cesarskiej własnie, zasiądą po śmierci wśród bogów. Ba! Mało tego, z własciwym dla siebie uwielbieniem formalizmu i biurokracji wydawali, rekoma Senatu dekrety, które precyzowały, kogo Zeus et consortes uznali za godnych siebie (skąd to wiedzieli – nie mamy pojęcia, ale i dziś, w uderzjąco podobnych procesach kanonizacyjnych, nikomu zdaje się to nie przeszkadzać). Żeby przekonać niedowiarków, w trakcie cesarskiego pogrzebu wypuszczano chyłkiem z klatek orły, które miały unaoczniać pośmiertny awans władcy. Takie orły widnieją też na płaskorzeźbie – tak na wszelki wypadek, gdyby ktoś nie załapał, o co chodzi w tej, dość jednak dosłownej, scenie.

Czy Rzymianie rzeczywiście wierzyli, że ich cesarze stawali się bogami? Stanowi to przedmiot żywej debaty, która nigdy zapewne nie zostanie rozstrzygnięta, bo, jakby nie patrzeć, samych zainteresowanych o zdanie już nie zapytamy. Nie ma jednak wątpliwości, że deifikowanie zmarłych władców stanowiło fantastyczne narzędzie polityczne, które legitymizowało władzę, budowało szacunek wobec rządzącej dynastii i respekt wobec kolejnych cesarzy, dodając im autorytetu. Minister Gowin daleki jest zapewne od apoteozowania samego siebie, ale zdaje się, że jednak chciałby chociaż stanąć na cokole – jak można by wnioskować po tytule wydawanej przezeń gazetki „Super Lider” (prawie jak caesar optimus maximus!)…

Jakub Szamałek

PS. Przy okazji polecam lekturę starożytnej parodii procesu ubóstwienia – czyli Udynienie Boskiego Klaudiusza, pióra samego Seneki!