Fałszywa żałoba

Dawno, dawno temu, pewien Grek wybierał się na pogrzeb. Zwyczaj wymagał, by zmarłemu złożyć jakąś ofiarę – piękną wstęgę, którą można by przywiązać do nagrobka, albo, jeszcze lepiej, buteleczkę z perfumami (lekyt). Naczynia w tym kształcie, pokryte łatwo łuszczącą się białą farbką, były wszechobecne na ateńskich cmentarzach V w p.n.e.; można rzec, że są to odpowiedniki naszych rodzimych zniczy.

Fot. Reed Hiart, Wikimedia

Nasz Grek, w przeciwieństwie do dzisiejszych mieszkańców Hellady, był jednak człowiekiem oszczędnym i żal było mu wydawać ciężko zarobione drachmy i obole na grobowe podarunki. Z drugiej strony, niezręcznie byłoby mu przyjść z pustymi rękoma. Koniec końców zdecydował się na złoty środek – prezent, który kosztuje niewiele, a sprawia wrażenie drogiego… do momentu, kiedy nie zrobi mu się zdjęcia rentgenowskiego.

Fot.: Vroma.org

Lekyt z powyższej fotografii pochodzi ze zbiorów nowojorskiego Metropolitan Museum of Art. Z zewnątrz niczym nie odróżnia się od tysięcy podobnych waz – środek za to ma wielce oryginalny. Jak widać, ukryto w nim malutki pojemniczek. Dzięki temu można było do środka wlać kilka zaledwie kropelek cennych perfum, a waza zdawała się być wypełniona po brzegi.

Ta waza jest bezcennym źródłem do dyskusji na temat podejścia starożytnych Greków do życia pozagrobowego. Czy Grek-oszczędniś, który złożył tę wazę w prezencie, chciał oszukać tylko krewnych, czy też duszę zmarłego? Jeśli tak, musiał sądzić, że duchy są niezbyt rozgarnięte – tak też są zresztą opisane w dziełach Homera – i nie bać się ich zemsty. A może dar ten przyniósł ateista-konformista, który w życie pozagrobowe nie wierzył wcale, a wszelkie obrządki funeralne uznawał za marnotrawstwo i brał w nich udział tylko dlatego, że tak wypadało?

Warto jednak zaznaczyć, że tego rodzaju „oszukańcze” lekyty były niezwykle rzadkie – nie pozwalają nam więc hipotetyzować na temat całego społeczeństwa, lecz tylko niektórych jego członków. Wyjątkowość wazy z Nowego Jorku skłania jednak do zadania kolejnego pytania – jak się je kupowało? Czy tylko niektórzy garncarze robili podobne naczynia, i wydawali je spod lady na wyraźne życzenie klienta? Czy może produkowali je wyłącznie na własne potrzeby?

Na żadne z tych pytań niestety nie jesteśmy w stanie udzielić odpowiedzi – a szkoda. Warto za to w trakcie zbliżającej się zaduszkowej wizyty na cmentarzu sprawdzić, czy i dziś z myślą o oszczędnych żałobnikach nie sprzedaje się w specjalnej cenie zniczy o podwójnym dnie albo wieńców z kwiatami z jednej tylko strony…

J. Szamałek

PS. Z wielką radością informuję, że w miniony weekend dostałem na Międzynarodowym Festiwalu we Wrocławiu Nagrodę Czytelników za najlepszą powieść kryminalną roku 2011 („Kiedy Atena odwraca wzrok”). Pięknie dziękuję za oddane na mnie głosy!