Demostenes a wybory

Jak zapewne wszyscy Czytelnicy wiedzą, w niedzielę odbędą się w Polsce wybory parlamentarne. „Sztuka Antyku” jest co prawda blogiem, który zajmuje się raczej odległą przeszłością, niż teraźniejszością – postanowiłem jednakże w jakiś sposób nawiązać do tego ważnego wydarzenia.

Nie będę rzecz jasna zdradzał własnych sympatii, ani nawet porównywał dzisiejszych polityków do ich starożytnych poprzedników. Zamiast tego chciałbym przedstawić Państwu pewną wyjątkową rzeźbę, która, mam nadzieję, zachęci do refleksji nad naturą polityki i, szerzej rzecz ujmując, demokracji.

Źródło: Wikimedia; fot. G.B. Pedersen

Statua, o której mowa, przedstawia Demostenesa – jednego z czołowych polityków ateńskich epoki późno-klasycznej (384-322 p.n.e.; zdjęcie w wyższej rozdzielczości można znaleźć pod tym adresem). Jest to rzymska kopia wykonana na podstawie greckiego oryginału, wzniesionego już po śmierci słynnego oratora; jest ona perłą w koronie wspaniałej kolekcji  duńskiego Carlsberg Glyptotek.

Portretów starożytnych polityków zachowały się setki, jeśli nie tysiące – cóż więc wyróżnia Demostenesa z tego towarzystwa? Najkrócej rzecz ujmując: skromność. Rzeźbiarz nie upiększa Demostenesa, lecz próbuje przedstawić go takim, jakim rzeczywiście mógł być w okresie politycznej świetności – jego policzki są lekko zapadnięte, wysokie czoło przecięte zmarszczkami, klatka piersiowa jest raczej chimeryczna. Te cechy plasują pomnik Demostenesa w opozycji do późniejszych, silnie wyidealizowanych przedstawień władców hellenistycznych (dla przykładu – tzw. Władca z Terme), ale też i wcześniejszych polityków ateńskich – nobliwej rzeźby Ajschinesa (głównego przeciwnika Demostenesa) czy emanującego fizyczną siłą popiersiaTemistoklesa.

U Demostenesa nie uświadczymy ani boskich atrybutów, jak u spadkobierców Aleksandra Wielkiego, żadnych symboli władzy, ani nawet elegancko udrapowanych szat, jak w przypadku wspomnianego wyżej Ajschinesa: nasz orator jest ubrany jak przeciętny Ateńczyk. Od przedstawienia Ajschinesa odróżnia duńskiego Demostensa także poza: nie stoi on w sposób wystudiowany i zmanierowany, lecz całkowicie naturalnie. Umieszczone blisko ciała ręce sugerują skupienie – podobnie jak lekko opuszczona głowa – a nawet lekkie speszenie; można by oczekiwać, że Demostenes zacznie za chwilę nerwowo miętolić pergamin, na którym spisał swą mowę.

Podsumowując – Demostenes przedstawiony w omawianaj rzeźbie sprawia wrażenie człowieka skoncentrowanego, przejętego swoją rolą, który nie dba szczególnie o swój wygląd, o to, jak widzą go ludzie. Ważna jest tylko jego mowa, którą za chwilę ma wygłośić, a więc jedynie polityka i, możemy przypuszczać, dobro Aten. Nieobecny wyraz twarzy i zmarszczone czoło wskazują na to, że Demostenes jest całkowicie pochłonięty myślami, nie zwraca uwagi na otoczenie. Zrobi, co uważa za najlepsze.

Oczywiście, jak to zwykle bywa, wrażenia, które odnosimy patrząc na rzeźbę polityka, niekoniecznie przybliżają nas prawdzie. Pomnik Demostenesa wzniesiono wiele lat po jego śmierci; rzeźbiarz, który go wykonywał, nie mógł pamiętać, jak naprawdę ów mówca wyglądał. Gdyby Demostenes miał wpływ na to, jak zostanie przedstawiony, być może zdecydowałby się na mniej skromny i pokorny wizerunek. Co więcej, choć nie ulega wątpliwości, że dobro Aten było dla niego nadrzędne, Demostenesowi nieobca była próżność ani niskie argumenty ad hominem, które dziś kwalifikowalibyśmy jako „czarny PR”.

Można więc powiedzieć, że nie mamy przed sobą portretu konkretnego polityka, lecz raczej pewnego ideału; to nie Demostenes, a bardziej personifikacja ateńskiego mitu o nim. Mając na uwadze, że politycy bez wad nie istnieją, miejmy też nadzieję, że nasi parlamentarzyści będą dzielić jak najwięcej cech z marzeniem o prawdziwym mężu stanu, uosobionym w rzeźbie sprzed dwóch tysięcy lat.

J. Szamałek