Zemsta na głowie

Dni Kaddafiego wydają się być policzone – jego armia jest w rozsypce, rebelianci kontrolują większość kraju, włącznie ze stolicą Libii, Trypolisem. Sam dyktator pozostaje na razie w ukryciu, jego przeciwnicy wyładowują więc złość na jego podobiznach. Parę dni temu świat obiegło zdjęcie wykonane tuż po zdobyciu rezydencji Bab al-Azizia, na którym zwycięzcy partyzanci depczą utrąconą, pozłacaną głowę Kaddafiego. Przypuszczam, że ta fotografia musiała zrobić wielke wrażenie na świecie arabskim, w którym uderzenie podeszwą buta jest uznawane za szczególnie obraźliwie i uwłaczające – o czym onegdaj prawie że na własnej skórze przekonał się George Bush Jr.

Czytając o losach tego portretu Kaddafiego, pomyślałem o innej rzeźbie – wykonanej z brązu głowie przedstawiającej cesarza Augusta, która znajduje się w zbiorach British Museum:

Źródło: Wikimedia; Fot. Aiwok

Stan zachowania tego portretu jest naprawdę świetny: powierzchnia, choć nieco zaśniedziała, jest gładka, pozbawiona jakichkolwiek śladów korozji czy rys. Delikatne, płytkie linie, przy pomocy których przedstawiono pojedyncze włosy, są nadal wyraźnie widoczne. Przed zębem czasu zachowały się nawet wykonane ze szkła i półszlachetnych kamieni oczy, co jest prawdziwym ewenementem – większość antycznych rzeźb z brązu straszy dziś pustymi oczodołami. Ciężko uwierzyć, że ta głowa Augusta ma blisko 2, 000 lat! Co sprawiło, że tak dobrze zachowała się ona do naszych czasów?

Najkrócej rzecz ujmując – nienawiść. Omawiana głowa Augusta nie została znaleziona bowiem w Rzymie, Atenach czy choćby Lyonie, ale w ruinach Meroe, starożytnego miasta położonego w północno-zachodnim Sudanie. Odkryto ją w trakcie wykopalisk na początku XX wieku – pod schodami prowadzącymi do lokalnej świątyni. Nietrudno się domyślić, że brązową głowę Augusta wykonano z myślą o innym miejscu – pozostaje zatem odpowiedzieć na pytanie, skąd się tam wzięła?

Odpowiedź na tę zagadkę można znaleźć w pismach greckiego geografa Strabona, który wspomina, że w latach dwudziestych I w. p.n.e. Rzymianie, którzy dopiero co przejęli kontrolę nad Egiptem od Ptolemeuszy, wdali się w konflikt z ludem Kuszytów, których głównym osiedlem było właśnie Meroe. Początkowo walki nie układały się po myśli żołnierzy Augusta – kuszycka królowa Amanikeszato wdarła się do górnego Egiptu, pokonała stacjonujący tam garnizon, a następnie „zniewoliła mieszkańców i obaliła rzeźby Cezara”. Wkrótce jednak Rzymianie przejęli inicjatywę i przeważyli nad Kuszytami, co zmusiło ich królową do zaproponowania pokoju, w ramach którego zarzekła się „uwolnić ludzi i zwrócić rzeźby” (Strabo XVII.54).

Pokuśmy się o rekonstrukcję losów głowy Augusta. Początkowo była ona częścią większej rzeźby, przedstawiającej całego cesarza; postawiono ją w jednym z miast górnego Egiptu po bitwie pod Akcjum, tj. ostatecznej porażce Kleopatry i Antoniusza. Niedługo potem statuę zniszczyły wojska Kuszytów – głowę odpiłowano od reszty ciała, a następnie zakopano pod stopniami świątyni – zapewne po to, by dać upust złości i nienawiści wobec cesarza, który był poza zasięgiem królowej Amanikeszato. Można przypuszczać, że umieszczenie portretu  Augusta pod schodami miało być dodatkową obrazą – w tym miejscu był bowiem symbolicznie deptany przez uczęszczających do świątyni Kuszytów. Choć po zawarciu pokoju z Rzymianami wiele rzeźb wróciło do Egiptu – ta jedna została w Meroe… i to dzięki temu zachowała się tak dobrze. Podczas gdy pozostałe rzeźby z brązu przedstawiające Augusta zostały przetopione bądź strzaskane na kawałki, zrabowana przez Kuszytów głowa przetrwała w piaskach Sudanu, ukryta przed stuleciami wojen, rabunków i burz piaskowych.

Zastanawiam się – co stanie się teraz z pozłacaną głową Kaddafiego? Czy rebelianci ją zniszczą? A może przekażą do jakiegoś muzeum? A może wrzucą ją do jakieś rowu, zakopią pod wejściem do meczetu – i w ten sposób zachowają ją dla przyszłych pokoleń, niczym mrówkę zatopioną w bursztyn?

J. Szamałek

PS (06.09.2011). Szanowni Czytelnicy! Wczoraj upłynął termin zgłaszania pomysłów na wpis w ramach blogowo-książkowego konkursu. Koniec końców dostałem tyle ciekawych sugestii, że nie byłem w stanie zdecydować się na którąkolwiek z nich. Postanowiłem zatem zrobić losowanie – w którym wygrała propozycja komentatora skrywającego się pod pseudonimem >>wielkopolanin<< (proszę o kontakt!), by napisać coś o świątyni na Eginie. Dziękuję pięknie za wszystkie zgłoszenia – postaram się odnieść do Państwa pomysłów w przyszłości. Pozdrawiam!