Igrzyska na Złotym Domu

Koloseum jest jedną z najsłynniejszych budowli świata. Ta monumentana, owalna struktura stała się symbolem Rzymu -zarówno starożytnego, jak i współczesnego. W filmach o antyku nie może zabraknąć sceny z walczącymi w tym afmiteatrze gladiatorami, zaś w produkcjach o dzisiejszych Włoszech znajdzie się zapewne ujęcie, w którym zakochana para minie go pędząc na szarym  skuterze Vespa.

Źródło: Wikimedia; fot. D. Iliff

Koloseum jest również jednym ze szczytowych osiągnięć architektury starożytnego Rzymu. Godzinami można by rozprawiać o nowatorskich rozwiązaniach technicznych, które umożliwiły jego budowę, o świetnym planie, który pozwalał 50, 000 widzów zapełnić rzędy w mgnieniu oka (80 numerowanych wejść!) czy o skomplikowanej maszynerii ukrytej pod areną. Być może dlatego właśnie tak rzadko wspomina się o tym, co znajduje się pod samym Koloseum – a szkoda, bo to ciekawa historia…

Dzieje miejsca, na którym później wzniesiono Koloseum – to jest części płaskiej doliny, znajdującej się między trzema wzgórzami Rzymu, Celiusem, Palatynem i Ekwilinem – możemy dokładnie zrekonstruować dzięki źródłom archaeologicznym i pisanym. Ten obszar, znajdujący się nieopodal słynnego Forum Romanum, był gęsto zabudowany już w II w. p.n.e. Sytuacja ta jednak zmieniła się dramatycznie za sprawą wielkiego pożaru z 64-ego roku n.e., w którym spłonęła znaczna część miasta.  Sprawujący wówczas władzę Neron zachował się – wbrew powszechnemu przekonaniu – bardzo przyzwoicie, otwierając podwoje swoich posiadłości dla współobywateli, którzy stracili dach nad głową i rozdając jedzenie potrzebującym.

Neron jednak nie byłby Neronem, gdyby tych aktów dobrej woli nie przekreślił zachowaniem zgoła mniej pochlebnym. Tej części miasta, która spłonęła doszczętnie – włączając w to właśnię dolinę, w której powstało później Koloseum – cesarz postanowił nie odbudowywać; zamiast tego, przejął ją na własność i zamienił w przeogromny kompleks pałacowy, znany jako Domus Aurea, czyli Złoty Dom. Czegóż tam nie było! Podwieszony, obracający się sufit, spod którego wylatywały płatki róż i tryskały perfumy, ściany wyłożone marmurem i kością słoniową, rzeźby i mozaiki… Sam budynek, który liczył sobie przeszło 300 pokoi, otoczony był ogromnymi terenami zielonymi – w skład których wchodziło sztuczne jezioro.

Wnętrze Złotego Domu. Źródło: Wikimedia; fot. H. Hudson

Neron jednak długo się nowym lokum nie nacieszył – zaledwie kilka lat później, kiedy wojska zbuntowanego Galby zbliżały się nieubłaganie do Rzymu, cesarz zginął z własnej ręki. Galba również nie miał czasu przyzwyczaić się do tronu – zginął zamordowany krótko po swoim triumfie. Potem o laury ubiegali się Otho i Witeliusz – ale spoczęły one na dłużej dopiero na skroniach Wespazjana.

Kiedy opadł kurz i miecze można było powiesić na kołku – Wespazjan i jego synowie musieli zadecydować, co zrobić ze „Złotym Domymem”, szalonym projektem Nerona, który pochłonął już góry pieniędzy. Mogłoby się wydawać, że logicznym rozwiązaniem byłoby przejęcie świeżo wybudowanego pałacu – każdemu władcy przyda się bowiem godna rezydencja, sale reprezentacyjne i bogato zdobione jadalnie, którymi można omamić przybyłych z dalekich krain posłów.

Tak się jednak nie stało – Wespazjan budował swój wizerunek poprzez negację Nerona. Neron był młody – Wespazjan stary; ten pierwszy pochodził z arystokracji – drugi miał skromnych przodków; Neron dbał o swój wygląd, miał bujną czuprynę – Wespazjan był łysy jak kolano i zasłynął tym, że anulował awans pewnego podwładnego dlatego tylko, że ten nadto się wyperfumował. Gdyby zatem Wespazjan wprowadził się do lśniącego marmurami i kością słoniową neronowego pałacu, podkopałby swoją wiarygodność; poprzez pławienie się w luksusach stałby się bliższy Neronowi. Jakby to powiedzieli dzisiejsi spece od PR-u: jego „imydż” byłby niespójny.

Zamiast tego Wespazjan postanowił zrównać Złoty Dom z ziemią i zabudować go budynkami przeznaczonymi dla obywateli Rzymu. Tam, gdzie wcześniej rozciągały się ogrody i stały rzędy ekstrawaganckich budynków pałacowych, wzniesiono łaźnie (znane jako Łaźnie Tytusa), a dokładnie tam, gdzie onegdaj Neron kazał wykopać sztuczne jezioro, stanęło Koloseum. Był to genialny zabieg marketingowy. Wespazjan poprzez swoje czyny mówił: tamten cesarz zagrabił na własność całą połać miasta, korzystając z katastrofy, a ja Wam go oddaję, i to w wersji ulepszonej; nie staną tam tylko domy, jak wcześniej, ale budowle, których świat wcześniej nie widział. Tam, gdzie wcześniej było jezioro, które cieszyło oczy cesarza, stanie amfiteatr, z którego korzystać będą wszyscy. Filozofią Nerona było umilenie własnego życia; dla mnie celem jest służenie wam.

Historia „Złotego Domu” i Koloseum pokazuje, jak głęboki jest symbolizm budynków. Mimo, że Neron już nie żył, jego pałac nadal utożsamiał jego wady i zalety; poprzez urzędowanie w nim, nowy cesarz przejąłby w oczach ludu pewne jego cechy, zostałby z nim utożsamiony. W budynku, na który przez lata spoglądano z zawiścią i gniewem, nie mógł zamieszkać cesarz, który pragnął uznania współobywateli.

J. Szamałek

PS. Przypominam o konkursie, w którym można wygrać moją książkę. Żeby wziąć w nim udział, należy do 5-ego września wysłać mi na adres z jks49[małpa]cam.ac.uk podpowiedź, o czym powinien być następny wpis; wygra najciekwsza propozycja.