Disneyland Tyberiusza

Przeczytałem gdzieś ostatnio, że paryski Disneyland jest najczęściej odwiedzaną atrakcją turystyczną Europy. Trochę to smutne – w końcu można by pomyśleć, że nasz kontynent ma pod tym względem mocniejsze karty w talii – ale z drugiej strony rzeczywiście nie sposób się w tym gargantuicznym wesołym miasteczku nudzić. Dla amatorów mocnych wrażeń wybudowano Space Mountain, rollercoaster który chyba nawet pilotom F16 mógłby wywrócić żołądki na lewą stronę, i Tower of Terror, gdzie, w zgodzie z nazwą, można najeść się strachu.

Na młodszych zwiedzających czekają spokojniejsze atrakcje – takie jak np. Pinocchio’s Daring Journey czy Peter Pan’s Flight, gdzie w pełznącym żółwim tempem wagoniku jedzie się przez znaną z filmów kreskówkowych bajkę, śledząc kolejne przygody tytułowych bohaterów. O ile dzieciom przejażdżki te bardzo się, to starsi turyści, żądni dopływu adrenaliny, czasem ziewają. Starożytni Rzymianie też pewnie nie byliby zachwyceni – jedliby karmelowy popkorn, pili kolę z kubków z myszką Miki, i wzdychali: nihil novi sub sole.

***

W Annałach Tacyta natrafić można na taki oto fragment [4.59]:

[Cesarz Tyberiusz i jego dwór] przebywali wówczas w domu zwanym Spelunca [łac.”jaskinia”], położonym między zatoką Amyklai i wzgórzami Fundi, wybudowanym w naturalnej jaskini. Skały zwisające nad wejściem nagle oberwały się, zabijając część sług; wszyscy wpadli w panikę. Sejanus własnym ciałem osłonił cesarza, przy pomocy kolana, głowy i rąk podtrzymywał olbuzowane kamienie…

Tym dzielnym czynem Sejanus wkradł się w łaski Tyberiusza, co zresztą nie wyszło na dobre ani jednemu, ani drugiemu, ale to temat na zupełnie inną opowieść… Rezydencję, o której pisze Tacyt, udało się odnaleźć w okolicach dzisiejszej Sperlongi; jej część faktycznie była położona wewnątrz nadmorskiej groty.

Źródło: Wikimedia

Na powyższym planie „Spelunki” linia brzegowa zaznaczona jest długimi, poprzecznymi kreskami. Część reprezentacyjna znajduje się wewnątrz nadmorskich skał; składa się ona z dwóch części, okrągłego (na planie circolare) i prostokątnego (rettangolare) basenu. Pośrodku tego ostatniego postawiono sztuczną wyspę, na której znajdowała się jadalnia (triclinio).

Już samo położenie i rozkład pokoi czynią tę rezydencję unikalną i niezwykle interesującą. Nie one jednak rozsławiły „Spelunkę”, lecz przepiękne rzeźby, które znaleziono w głębi groty, na brzegach okrągłego basenu. Zostały one wykonane z pięknego, śnieżniebiałego marmuru z Carrary z północnych Włoch, a wirtuozeria, z jaką je wykuto, stawia je w jednym rzędzie ze słynną grupą Laokona.

Fot.: eternallycool.net, na licencji Creative Commons

Najlepiej zachowana grupa przedstawia Odyseusza i jego kompanów oślepiających jednookiego Polifema; historia ta została opisana w słynnej Odysei Homera. Powracający spod Troi wojowie z Itaki zostali uwięzieni w jaskini przez rzeczonego cyklopa. By uciec, wpierw wykłuli potworowi oko drzewcem, a później, gdy ów, rozwścieczony, zablokował wejście do pieczary, wygramolili się na zewnątrz, skryci pod brzuchami owiec.  Jak widać, rzeźba ta doskonale pasowała do kontekstu, w jakim została umieszczona. Dalsze rzeźby, znalezione w grotach „Spelunki”, przedstawiały inne wyczyny Odyseusza, również opisane przez Homera: kradzież Palladionu, zmagania ze Scyllą i Charybdą czy odzyskanie ciała poległego Patroklesa. Propozycję rekonstrukcji całego kompleksu, widzianego od strony morza, można obejrzeć tu.

Na wyspę, na której znajdowała się jadalnia, można dostać się było wyłącznie przy użyciu łodzi. Można przypuszczać, że gdy w „Spelunce” pojawiali się nowi goście, wpierw brano ich na wycieczkę po grocie. Wpływając do ogromnej, mrocznej pieczary, można było zatracić poczucie rzeczywistości. W zacienionych niszach majaczyły monumentalne rzeźby, przedstawiające kolejne etapy słynnych przygód Odyseusza – od zmagań pod Troją, przez konflikt z Polifemem, który ściągnął na awanturnika z Itaki gniew Posejdona i skazał go na wieloletnią tułaczkę, po przeprawę między Scyllą i Charybdą, które zdziesiątkowały załogę jego statku. Statuy te musiały robić na starożytnych ogromne wrażenie; niejednemu biesiadnikowi przechodziły zapewne po plecach ciarki, gdy spoglądał na potężne cielsko niespokojnie śpiącego cyklopa.

***

Jak widać, rzymskie elity znajdowały przyjemność w tym, co bawi dzisiejsze rodziny, zwiedzające paryski Disneyland: to jest obcowaniu ze znaną historią, ale nie, tak jak zazwyczaj, jedynie przy pomocy słów czy obrazów, lecz dzięki trójwymiarowej rekonstrukcji całej scenerii jak i bohaterów. Taka inscenizacja pozwala na maksymalne zbliżenie do wymyślonej przecież legendy czy baśni. Odczucie, że jest się na wyciągnięcie ręki od mitycznych postaci, może wywrzeć wielkie wrażenie – dziś już pewnie tylko na najmłodszych; na starszych, rozpieszczonych komputerowymi efektami specjalnymi, nie robi to już wrażenia.

Może więc Tyberiusz powinien zostać patronem paryskiego Disneylandu, jako starożytny amator „przejażdżek po bajkach”? Cóż, jeśli wierzyć Swetoniuszowi, wspomniany cesarz faktycznie niezwykle lubił dzieci, ale raczej w negatywnym znaczeniu tego wyrażenia…

J. Szamałek