Żałoba cesarza

Szachdżahan, władca państwa Wielkich Mogołów, miał trzy żony, jednak prawdziwą miłością darzył tylko jedną z nich – Mumtaz Mahal. W ciągu dziewiętnastu lat małżenśtwa Mumtaz nie tylko dzieliła jego łoże (w wyniku czego na świat przyszło czternaścioro dzieci!), ale była też jego doradczynią i przyjaciółką. Jej przedwczesna śmierć w 1631 roku była dla Szachdżahana niepowetowaną stratą. Nadworni kronikarze piszą, że spędził rok na opłakiwaniu żony, odcięty od świata w swoich komnatach.

Po zakończeniu tej długiej żałoby Szachdżahan rozpoczął budowę monumentalnego mauzoleum, w którym miało spocząć ciało jego ukochanej. Ukończenie tego grobowca wymagało ogromnych nakładów i ponad dwudziestu lat pracy. Wreszcie, w 1653, powstała budowla godna Mumtaz – Taj Mahal.

Źródło: Wikimedia

Śmierć Mumtaz uzmysławia, że nieszczęście może dosięgnąć nawet najpotężniejszych z nas. Szachdżahan nie był jedynym władcą, który opłakiwał miłość swego życia – wystarczy wspomnieć Zygmunta Augusta i Barbarę Radziwiłłównę, albo królową Wiktorią i księcia Alberta. Choć rzymscy cesarze kojarzą się raczej z prześladowaniem Chrześcijan i nihilistycznymi orgiami, niektórzy z nich kochali równie namiętnie jak Szachdżahan, i z takim samym bólem żegnali swe ukochane…bądź ukochanych.

Hadrian był cesarzem cokolwiek ekscentrycznym. Nie dorównywał co prawda fantazją Kaliguli, który chciał uczynić swego konia senatorem, ale niektóre jego cechy i zachowania były zdecydowanie nietuzinkowe. W odróżnieniu od większości innych cesarzy, Hadrian interesował się nie tylko wojaczką, ale również architekturą i literaturą – sam zresztą projektował budynki i pisał niezgorsze wiersze. Kulturę Hellenów darzył podziwem tak wielkim, że zyskał przydomek Graeculus, to jest „mały Grek”. Wyrazem tej pasji była też zapewne jego słynna, łamiąca ówczesne konwenanse bujna broda.

Hadrian był żonaty z Wibią Sabiną, ale nie było to szczęśliwy związek; granicząca z otwartą wrogością niechęć, którą darzyli się małżonkowie, była tajemnicą poliszynela. Te problemy w pożyciu były być może jednym z powodów, dla których Hadrian spędził lwią część swych rządów w podróży, z dala od Rzymu, wizytując podległe mu prowincje. Zapewne w trakcie jednej z tych wypraw spotkał miłość swojego życia – Antinousa.

Niestety, antyczni pisarze niewiele mają mają nam do powiedzenia na jego temat. Wiemy jedynie, że pochodził z Bitynii, krainy położonej w Azji Mniejszej, i że dołączył do cesarskiego entourage jako chłopiec. Nie wiemy, kiedy dokładnie narodziło się uczucie między nim a cesarzem, ale Antinous nie mógł mieć podówczas więcej niż kilkanaście lat (warto może dodać na marginesie, że takie związki mało kogo wówczas bulwersowały). Źródła dotyczące śmierci Antinousa są równie lakoniczne. Antyczni pisarze przekazali nam tylko, że chłopak utonął w Nilu. Już w starożytności spekulowano o okolicznościach tego zdarzenia, sugerowano, że nie był to zwykły wypadek, ale samobójstwo bądź morderstwo. Według innej wersji wydarzeń, Antinoos, kierując się pewną przepowiednią, poświęcił swe życie wierząc, że uchroni w ten sposób od śmierci Hadriana.

O ile życie i śmierć Antinousa są spowite tajemnicą, to o dalszych wydarzeniach wiemy już bardzo dużo. Hadrian był wstrząśnięty jego śmiercią – jak podają niezbyt mu przychylne źródła, po śmierci Antinousa „płakał jak kobieta”, a upływający czas nie złagodził poczucia straty. W odróżnieniu od Szachdżahana, który uhonorował Mamtaz jedną, monumentalną budowlą, Hadrian, można rzec, zdywersyfikował ekspresję swej żałoby – Antinousa uhonorowano na wiele sposobów. Jego imieniem nazywano miasta, decyzją cesarza deifikowano go i ustanowiono jego kult, a chcący zadowolić cesarza astronomowie zapewniali, że po śmierci młodzieńca na niebie pojawiła się nowa gwiazda. Najbardziej widoczną formą upamiętnienia Antinousa były jednak wyobrażające go rzeźby które, jak pisze Kasjusz Dion, napotkać można było w każdym zakątku świata.

Faktycznie, rzeźb Antinousa mamy na pęczki. Jedna z nich jest podpisana, dzięki czemu pozostałe jego wyobrażenia można identyfikować na zasadzie analogii. Kochanka Hadriana można rozpoznać po długich, ciężkich lokach w kształcie litery „J”, relatywnie dużym nosie, pełnych ustach, lekko puciatej brodzie i nieobecnym (melancholijnym?) spojrzeniu.

Źródło: Wikimedia

Antinousa wyobrażano nie tylko jako pięknego młodzieńca, ale również jako bóstwa. Znane są rzeźby przedstawiające go jako Silvanusa, rzymskiego bożka lasu, Dionizosa, Apolla, a nawet – m. in. w przypadku statui znalezionej w posiadłości Hadriana – jako egipskiego boga Ozyrysa.

Źródło: Wikimedia

Jak widać, Hadrian robił co w jego mocy, by zapewnić Antinousowi – albo przynajmniej jego imieniu – nieśmiertelność. Nie wiemy, jak na te poczynania zareagowali współcześni Hadrianowi Rzymianie, ale późniejsi pisarze mieli do tego romansu stosunek raczej krytyczny. Ojcowie kościoła nie wykazywali już żadnej wyrozumiałości – święty Antanazjusz z Aleksandrii okrzyknął Antinousa „niewolnikiem nieprawej żądzy”, jego deifikację – bałwochwalstwem, a samą miłość potępił jako niemoralną. Cóż, moralna czy nie, nie nam decydować, ale piękne ją upamiętniają posągi…

J. Szamałek