Afrodyta z Knidos i przesyt golizną

Obraz Life at the Seaside (Ramsgate Sands) [1854] autorstwa Williama Fritha początkowo przyjęto chłodno. Krytycy wytykali malarzowi niezdrową fascynację pospólstwem, jeden z nich napisał nawet, że Life at… to „uosobienie obrzydliwości”. Te pierwsze niechętne głosy zostały jednak szybko zapomniane, gdy okazało się, że płótno przypadło do gustu samej królowej Wiktorii.

Źródło: Wikimedia

Ciężko nam dziś zrozumieć, co tak początkowo zbulwersowało XIX-wiecznych Anglików. Jeszcze ciężej jest jednak pojąć, jak można było siedzieć na plaży w pełnym garniturze, z nakrochmalonym kołnierzykiem i pod krawatem, albo w ciemnej sukni do kostek i trzewikach? I dlaczego nikt – może z wyłączeniem dziewczynki na pierwszym planie, również zapiętej pod szyję – się nie kąpie? Czy im nie było gorąco? Czy im się piasek nie wsypywał za cholewę? Nie wygodniej byłoby w kąpielówkach?

Cóż, wygodniej może by było, ale w czasach, kiedy zdjęcie marynarki uchodziło za niestosowne, osobnik paradujący po plaży w samych majtkach szybko znalazłby się na miejscowym komisariacie. Dziś, kiedy zarówno kobiece, jak i męskie ciała można zobaczyć dosłownie wszędzie – w telewizji, w czasopismach, na billboardach – trudno jest sobie uzmysłowić, jak kolosalnym krokiem musiało być wprowadzenie na plaże bikini, że o modzie na opalanie się topless nie wspomnę.

Dlatego chyba nasyconemu golizną współczesnemu widzowi nie jest łatwo ekscytować się Afrodytą z Knidos.

Źródło: Wikimedia

Ot, naga kobieta, z jakimś płaszczem czy czymś w ten deseń. Cyk – robimy fotkę, w końcu z jakiegoś powodu ta rzeźba jest sławna – i idziemy dalej. Tymczasem, proszę państwa to…(werble)…pierwsze przedstawienie nagiej kobiety w rzeźbie greckiej! Jeśli wykluczymy roznegliżowane kobiety wyciosane przez ludzi epoki kamienia, z dziedzictwem których wszak nie jesteśmy bezpośrednio związani, możemy nawet uznać Afrodytę z Knidos za pierwszą naturystkę w rzeźbie europejskiej cywilizacji.

To oczywiście nie oznacza, że nagie kobiece ciało nie pojawia się w sztuce wcześniej. Greccy malarze wazowi rysowali nagie panie – czasem w bardzo nieprzystojnym kontekście – już w epoce archaicznej. To jednak zupełnie inna para kaloszy, bowiem wazy, w przeciwieństwie do rzeźb, nie należały do przestrzeni publicznej. Innymi słowy, to co sobie panowie oglądają w prywatności niekoniecznie jest tożsame z tym, co jest akceptowalne w oficjalnym kontekście.

Wcześniejsze rzeźby podkreślały kobiece ciało – np. boginie z Partenonu mają na sobie tak sugestywnie opinające się szaty, że mogłyby iść prosto na zawody Miss Mokrego Podkoszulka – a czasem nawet częściowo je obnażały – jak np. na frontonie świątyni Zeusa w Olimpii, gdzie kobiecie atakowanej przez centaura jedna z piersi wypadła z peplosu – jednak całkowita nagość była Grekom zupełnie obca. Trudno się zatem dziwić, że naga Afrodyta wywołała niemały skandal. Według Pliniusza Starszego, pierwszego historyka sztuki, rzeźbę tę wykonano na zamówienie mieszkańców wyspy Kos, którzy byli jednak tak zbulwersowani efektem końcowym, że odmówili jej przyjęcia. Dopiero wówczas zakupili ją mieszkańcy Knidos – i na pewno decyzji tej nie żałowali, bo Afrodyta szybko stała się atrakcją turystyczną.

Afrodyta z Knidos była uważana za uosobienie kobiecego piękna. Niektórzy byli podobnież zauroczeni nią tak bardzo, że próbowali ją wykorzystać do czynności które zazwyczaj wymagają obecności żywej kobiety. To również ciężko może być nam dziś zrozumieć – bogini nie ma wymiarów 90-60-90, które media promują dziś jako standard kobiecej urody, a i twarz wydaje się cokolwiek przeciętna. Ten paradoks można wytłumaczyć kilkoma czynnikami. Po pierwsze, mamy do czynienia nie z oryginałem Praksytelesa, który przepadł w otchłani dziejów, a jeno z rzymskimi kopiami, którym brakuje zapewne polotu oryginału. Ponadto Afrodyta z Knidos była zapewne pomalowana, co niewątpliwie musiało dodawać jej życia i ponętności. Na końcu wreszcie trzeba zaznaczyć, że grecki ideał piękna różnił się od naszego – preferowano małe piersi, dużą uwagę zwracano na kostki, nie wymagano też od pań, by wyglądały na niedożywione.

Reset to ostatnio modne słowo – resetować chcemy nasze stosunki z Rosją, do resetowania naszych organizmów zachęcają salony spa, że już o banalnym resetowaniu komputerów nie wspomnę. Ja mam dla wszystkich zainteresowanych starożytnością jedną radę: zanim wejdziecie do muzeum, zresetujcie swoją wiedzę o sztuce. Nie sposób zachwycić się wazami okresu geometrycznego, jeśli się przed chwilą wyszło z galerii obwieszonej Dürerami, nie da się zrozumieć znaczenia Afrodyty z Knidos, jeśli przed momentem się obejrzało L’Origine du Monde Courbeta, albo nawet billboard z roznegliżowaną modelkę reklamującą bieliznę. Spróbujcie spojrzeć na sztukę antyczną tak, jak myślicie, że robili to sami starożytni, a rzeźby do was przemówią!

J. Szamałek